Từ cây thuốc quý bản địa đến biểu tượng kinh tế vùng cao

Từ ngày 23 đến 25/5, tại tỉnh Lai Châu sẽ diễn ra sự kiện “Thúc đẩy liên kết vùng trong phát triển thương mại điện tử – Nâng tầm sản phẩm vùng trung du và miền núi phía Bắc”. Chương trình do Bộ Công Thương phối hợp với UBND tỉnh Lai Châu tổ chức. Sự kiện hướng đến mục tiêu mở rộng kênh tiêu thụ, thúc đẩy ứng dụng công nghệ số trong sản xuất, kinh doanh các sản phẩm địa phương, trong đó có nông sản. Sâm là một trong những sản phẩm được hỗ trợ đẩy mạnh tiêu thụ nhân sự kiện này.

Trên những triền núi cao quanh năm mây phủ của các huyện Mường Tè, Sìn Hồ, Tam Đường (Lai Châu), cây sâm từng là loài cây rừng mọc hoang, được đồng bào các dân tộc thiểu số phát hiện và sử dụng trong y học dân gian. Thế nhưng, nhiều năm trở lại đây, cây sâm Lai Châu đã vươn mình mạnh mẽ, được quy hoạch trồng bài bản, trở thành cây trồng chủ lực trong phát triển kinh tế nông lâm nghiệp gắn với dược liệu của tỉnh.

Sâm Lai Châu là loại dược liệu quý của địa phương (Ảnh: Báo Lai Châu)

Theo thống kê, toàn tỉnh Lai Châu hiện có trên 500 ha sâm quý các loại, tập trung tại các vùng núi cao trên 1.500m. Trong đó, sâm Lai Châu (sâm quy đá) có chất lượng dược tính cao, được đánh giá là tương đương với một số giống sâm quý khác ở Việt Nam như sâm Ngọc Linh, sâm Vũ Diệp. Nhiều doanh nghiệp, hợp tác xã và người dân đã mạnh dạn đầu tư mở rộng diện tích, từng bước đưa sản phẩm ra thị trường lớn trong và ngoài nước.

Không chỉ dừng lại ở giá trị kinh tế, sâm Lai Châu còn đang được định hướng phát triển như một thương hiệu dược liệu mang đặc trưng Tây Bắc, gắn liền với bản sắc văn hóa bản địa và hệ sinh thái rừng đặc hữu.

Tỉnh Lai Châu đã xây dựng nhiều cơ chế, chính sách mang tính đột phá nhằm hỗ trợ phát triển vùng nguyên liệu và chuỗi giá trị sản phẩm sâm (Ảnh: UBND tỉnh Lai Châu)

Để sâm Lai Châu không chỉ dừng lại ở tiềm năng mà trở thành giá trị thực tiễn, thời gian qua, tỉnh Lai Châu đã xây dựng nhiều cơ chế, chính sách mang tính đột phá nhằm hỗ trợ phát triển vùng nguyên liệu và chuỗi giá trị sản phẩm sâm.

Tỉnh đã quy hoạch các vùng trồng phù hợp điều kiện khí hậu, thổ nhưỡng tại các huyện Tam Đường, Mường Tè, Sìn Hồ và Phong Thổ. Thông qua các chương trình như giảm nghèo bền vững, nông thôn mới, khuyến nông khuyến lâm, tỉnh hỗ trợ giống cây, kỹ thuật canh tác, hệ thống tưới tiêu tự động và chuyển giao công nghệ chế biến sơ cấp tại chỗ.

Ngoài ra, Lai Châu khuyến khích mô hình liên kết chuỗi giữa nhà nông, nhà khoa học, nhà doanh nghiệp. Trong đó, doanh nghiệp đầu tư vốn, kỹ thuật và bao tiêu sản phẩm; nông dân tổ chức sản xuất tập trung theo hướng hữu cơ, còn các viện, trung tâm nghiên cứu hỗ trợ đánh giá dược tính, nghiên cứu giống và xây dựng tiêu chuẩn chất lượng.

Đặc biệt, tỉnh cũng đã đề xuất thí điểm cơ chế “thuê môi trường rừng để trồng dược liệu dưới tán rừng” với quy mô trên 3.000 ha, tạo điều kiện pháp lý để doanh nghiệp và người dân yên tâm đầu tư dài hạn, bảo vệ rừng và khai thác tài nguyên sinh thái một cách bền vững.

Xây dựng thương hiệu, nâng tầm giá trị

Từ năm 2021, sâm Lai Châu đã chính thức được Cục Sở hữu trí tuệ cấp Giấy chứng nhận nhãn hiệu tập thể cho Hợp tác xã Sâm Lai Châu. Tỉnh cũng đã triển khai Đề án xây dựng và phát triển thương hiệu sâm quy đá Lai Châu đến năm 2030, trong đó tập trung vào ba trụ cột: chuẩn hóa sản xuất, kiểm soát chất lượng và phát triển thị trường.

Quảng bá sản phẩm đến người tiêu dùng (Ảnh: UBND tỉnh Lai Châu)

Nhãn hiệu chứng nhận, mã QR truy xuất nguồn gốc, tem chống hàng giả đã được áp dụng cho các sản phẩm sâm khô, sâm tươi, rượu sâm và các sản phẩm chế biến như trà sâm, sâm mật ong. Nhiều doanh nghiệp mạnh dạn tham gia các hội chợ quốc tế, đưa sản phẩm vào hệ thống siêu thị và chuỗi cửa hàng quà tặng tại các đô thị lớn như Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh, Đà Nẵng.

Đáng chú ý, Lai Châu đã kết nối thương mại điện tử để giới thiệu sản phẩm trên các sàn thương mại điện tử và mạng xã hội… từ đó mở rộng thị trường tiêu thụ và gia tăng giá trị cho nông sản vùng cao.

Không dừng lại ở trồng và bán sản phẩm, nhiều hợp tác xã, doanh nghiệp ở Lai Châu đã nhìn ra hướng đi đầy triển vọng: phát triển mô hình du lịch sinh thái gắn với trải nghiệm vườn sâm. Du khách không chỉ tham quan vùng trồng sâm nằm sâu trong rừng núi mà còn được tìm hiểu quy trình sản xuất, trực tiếp thu hoạch sâm, ngâm rượu, chế biến các sản phẩm từ sâm ngay tại chỗ.

Một số mô hình tiêu biểu như Hợp tác xã bảo tồn và phát triển giống sâm núi tại bản Sin Chải (Tam Đường), Công ty cổ phần Nông nghiệp công nghệ cao Thái Minh tại xã Sà Dề Phìn (Sìn Hồ)… đã đầu tư cơ sở hạ tầng đón khách, kết hợp với nghỉ dưỡng sinh thái, quảng bá văn hóa bản địa và nâng cao ý thức bảo vệ rừng cho cộng đồng.

Nhờ mô hình “2 trong 1” vừa sản xuất, vừa làm du lịch, giá trị của cây sâm không chỉ dừng lại ở vài triệu đồng/kg mà còn được “nâng tầm” thành sản phẩm văn hóa, gắn liền với câu chuyện bản địa, bản sắc dân tộc và không gian sinh thái nguyên sơ đặc trưng Tây Bắc.

Từ một loài cây mọc hoang, sâm Lai Châu nay đã trở thành cây “làm giàu” của nhiều hộ đồng bào dân tộc. Giá sâm tươi hiện dao động từ 2 – 5 triệu đồng/kg, thậm chí có loại sâm 5 năm tuổi đạt giá trên 10 triệu đồng/kg. Nhiều hộ gia đình ở Sìn Hồ, Mường Tè, Tam Đường đã có thu nhập ổn định, xây nhà mới, đưa con em học hành nhờ cây sâm.

Theo UBND tỉnh Lai Châu, mục tiêu đến năm 2030, diện tích trồng sâm và các loài dược liệu quý sẽ đạt trên 2.000 ha, tạo việc làm ổn định cho hàng nghìn lao động địa phương, đặc biệt là đồng bào dân tộc thiểu số.

Tuy nhiên, để sâm Lai Châu thực sự vươn ra thế giới, rất cần sự đồng hành lâu dài của các nhà khoa học, doanh nghiệp có tâm huyết và chính sách hỗ trợ sát thực tế. Trong đó, cần chuẩn hóa vùng trồng theo tiêu chuẩn GACP-WHO, đẩy mạnh nghiên cứu sản phẩm mới và thu hút đầu tư vào chế biến sâu.