Sâm Ngọc Linh thành di sản: Đòn bẩy đưa ‘quốc bảo’ vươn xa

Dược liệu quý hiếm bậc nhất thế giới

Sâm Ngọc Linh vốn là dược liệu đặc hữu chỉ mọc trên dãy Ngọc Linh cao hơn 2.000m, được người Xơ Đăng gọi là “thuốc giấu” từ lâu đã gắn liền với đời sống, tín ngưỡng và y học cổ truyền của đồng bào dân tộc thiểu số nơi đây. Những câu chuyện truyền miệng về việc nhai sâm để cầm máu, giảm đau hay chống đói khi đi rừng không chỉ thể hiện giá trị y học, mà còn là minh chứng cho sự gắn bó sâu sắc giữa con người và tự nhiên.

Cây sâm Ngọc Linh từ lâu đã được đồng bào dân tộc thiểu núi Quảng Nam xem là một loài cây thuốc quý - Ảnh: VGP/Nhật Anh

Được mệnh danh là “quốc bảo” của Việt Nam, sâm Ngọc Linh hiện là một trong những loại dược liệu quý hiếm bậc nhất thế giới, sánh ngang với các loại sâm danh tiếng như sâm Hàn Quốc, sâm Mỹ, sâm Nga hay sâm Canada. Đặc biệt, với đặc tính chỉ sinh trưởng dưới tán rừng nguyên sinh, việc trồng và bảo tồn sâm Ngọc Linh còn mang ý nghĩa quan trọng trong việc giữ gìn hệ sinh thái, góp phần bảo vệ rừng và phát triển môi trường sống bền vững cho các thế hệ mai sau.

Không chỉ thế, sâm Ngọc Linh ngày càng khẳng định cây trồng có giá trị kinh tế cao nhất trong số các loại dược liệu hiện nay; trở thành cây trồng mũi nhọn trong chiến lược phát triển kinh tế miền núi của tỉnh Quảng Nam. Theo đó, trong những năm gần đây, đồng bào dân tộc thiểu số huyện Nam Trà My đã từng bước phát triển sâm Ngọc Linh thành cây trồng chủ lực, tạo sinh kế bền vững, góp phần xóa đói, giảm nghèo.

Cùng với người dân, ngày càng có nhiều tổ chức, doanh nghiệp, hộ và nhóm hộ tham gia vào chuỗi trồng, thu hoạch, chế biến sâm theo hướng bài bản. Đáng chú ý, các nhà khoa học và chuyên gia đã đồng hành, đầu tư nghiên cứu, chuyển giao tiến bộ kỹ thuật trong quá trình nhân giống, chăm sóc, bảo tồn và chế biến sâu các sản phẩm từ sâm Ngọc Linh. Nhờ đó, người trồng sâm ngày càng nâng cao nhận thức, không chỉ chú trọng phát triển kinh tế mà còn chủ động kết hợp với bảo vệ rừng, giữ gìn hệ sinh thái nơi cây sâm sinh trưởng theo hướng phát triển bền vững cho tương lai.

Vườn sâm Ngọc Linh của đồng bào Xê Đăng huyện Nam Trà My. Ảnh: ALĂNG NGƯỚC

Đặc biệt, việc được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận tri thức dân gian về khai thác, trồng, chế biến sâm Ngọc Linh của đồng bào dân tộc thiểu số huyện Nam Trà My (tỉnh Quảng Nam) là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia đang mang lại những giá trị mới, thiết thực cho cây dược liệu danh tiếng này.

Đây không chỉ là sự ghi nhận những giá trị truyền thống đặc sắc, mà còn là cột mốc quan trọng giúp nâng tầm thương hiệu sâm Ngọc Linh, thúc đẩy phát triển kinh tế, xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số miền núi, tiến tới đưa sản phẩm “quốc bảo” vươn ra thế giới. Đồng thời, việc công nhận sâm Ngọc Linh là di sản không chỉ bảo tồn những kiến thức quý báu mà còn là bước đi chiến lược nhằm phát triển vùng nguyên liệu gắn với bảo tồn hệ sinh thái, giữ gìn giống gốc.

Phó Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Nam Hồ Quang Bửu khẳng định, tri thức dân gian khai thác, trồng và chế biến sâm Ngọc Linh của đồng bào các dân tộc thiểu số ở huyện Nam Trà My có thể xem là kho tàng quý giá, vừa mang giá trị văn hóa, vừa có ý nghĩa to lớn về phát triển kinh tế xã hội. Bên cạnh những tiềm năng từ cây sâm mang lại, thì việc bảo tồn và phát huy tri thức dân gian nghề nghiệp trong việc khai thác, trồng, chế biến sâm Ngọc Linh cũng cần được bảo lưu, gìn giữ.

Khai thác giá trị từ di sản đến kinh tế

Nhận thấy tiềm năng to lớn từ cây “quốc bảo”, Ban Thường vụ Tỉnh ủy Quảng Nam đã ban hành Nghị quyết số 40-NQ/TU (ngày 18/11/2024) về tăng cường quản lý, bảo tồn và phát triển Sâm Ngọc Linh đến năm 2030, định hướng đến 2035. Theo đó, mục tiêu đến năm 2030, toàn tỉnh sẽ phát triển vùng nguyên liệu sâm Ngọc Linh khoảng 8.400 ha, sản lượng đạt 100 tấn sâm củ 5 năm tuổi trở lên/năm.

Tỉnh Quảng Nam cũng đặt tham vọng đến năm 2035 sẽ mở rộng diện tích trồng sâm lên 10.000 ha, đưa Quảng Nam trở thành trung tâm sản xuất và cung ứng cây giống sâm Ngọc Linh của cả nước, tổ chức sản xuất theo tiêu chuẩn GACP-WHO, xây dựng các vườn bảo tồn nguyên vị và sưu tập giống, tạo ra nguồn nguyên liệu phục vụ chế biến sâu và xuất khẩu.

Cây sâm Ngọc Linh mọc dưới các tán rừng nguyên sinh ở dãy núi Ngọc Linh. Ảnh: VGP/Nhật Anh

Đáng chú ý, chính quyền địa phương cũng đang tăng cường thúc đẩy huy động sự tham gia của doanh nghiệp, nhà khoa học, tổ chức tài chính để đầu tư vào ngành hàng sâm Ngọc Linh một cách bài bản. Đồng thời đẩy mạnh tuyên truyền, vận động đồng bào giữ gìn giống gốc, không lai tạp, không du nhập giống sâm lạ vào trồng trên địa bàn.

Bên cạnh đó, nhiều doanh nghiệp lớn trong lĩnh vực dược phẩm và tiêu dùng cao cấp đã bước đầu tham gia đầu tư vào chuỗi giá trị sâm, từ trồng, thu hoạch, bảo quản đến chế biến sản phẩm y dược, thực phẩm chức năng, mỹ phẩm... Theo các chuyên gia kinh tế, khi Sâm Ngọc Linh được định vị như một thương hiệu quốc gia, được bảo hộ chỉ dẫn địa lý và nâng tầm quảng bá quốc tế, tiềm năng xuất khẩu hàng trăm triệu USD mỗi năm là hoàn toàn khả thi.

Từ một cây rừng bí ẩn, được dân gian gọi là “thuốc giấu”, Sâm Ngọc Linh đang từng bước trở thành biểu tượng văn hóa và tài sản quốc gia. Vì vậy, chính quyền địa phương kỳ vọng, sâm Ngọc Linh sẽ vươn ra thế giới, trở thành niềm tự hào của Việt Nam như nhân sâm của Hàn Quốc.

Muốn vậy, cần sự vào cuộc đồng bộ của cả hệ thống chính trị, doanh nghiệp và cộng đồng. Đồng thời, cây sâm phải được bảo vệ như bảo vệ rừng, được phát triển như một ngành hàng chủ lực, có giá trị xuất khẩu cao, tạo sinh kế bền vững cho đồng bào miền núi.