Vùng cao Xín Mần dệt giấc mơ nông nghiệp xanh

Hà Giang - nơi địa đầu Tổ quốc, nơi từng mang hình ảnh của gian khó và thách thức. Trong bức tranh ấy, Xín Mần là một nét cọ đặc biệt: vùng núi cao hiểm trở, đất canh tác nghèo kiệt, cuộc sống của bà con dân tộc thiểu số chủ yếu xoay quanh nương ngô, rẫy sắn. Nhưng trong vài năm gần đây, vùng đất tưởng chừng chỉ biết đến đói nghèo ấy lại đang thay da đổi thịt từng ngày. Và cuộc chuyển mình đó bắt đầu từ chính sự chuyển đổi cơ cấu cây trồng, một cú xoay mình âm thầm mà mãnh liệt.

Trên những triền đồi nở hoa dược liệu

Cách trung tâm huyện Xín Mần chừng 15km là xã Nàn Ma, từng được mệnh danh là “vùng lõi nghèo” bởi điều kiện tự nhiên khắc nghiệt, đất đai bạc màu. Ngày trước, người dân nơi đây trồng ngô, sắn quanh năm mà chẳng đủ ăn. Nhưng giờ đây, Nàn Ma đang khoác lên mình một tấm áo mới, xanh mướt và thơm ngát từ những luống đương quy, tam thất, xuyên khung phủ kín các sườn đồi.

Giữa vùng đất tưởng như bất lực ấy, một hợp tác xã ra đời, như mầm xanh vươn dậy từ lòng đất khô cằn. Đó là Hợp tác xã Nông nghiệp dược liệu Nàn Ma, một trong những cánh chim đầu đàn trong cuộc cách mạng chuyển đổi cây trồng tại Xín Mần. Giàng A Pao, người đứng đầu hợp tác xã, cũng từng là một nông dân sống bằng nương ngô, giờ đã trở thành doanh nhân nông nghiệp tiên phong.

“Trồng ngô, quanh năm không đủ ăn. Nhưng khi chuyển sang trồng dược liệu, mỗi ha cho thu nhập 150 - 200 triệu đồng/năm, gấp 5 - 7 lần trước kia”, anh Pao không giấu được niềm tự hào.

Chuyển đổi từ cây trồng cũ kém hiệu quả sang cây trồng mới theo hướng hàng hóa giúp bà con dân tộc thiểu số ở Xín Mần giảm nghèo, làm giàu. Ảnh: An Chi

Hợp tác xã không chỉ trồng trọt mà còn đầu tư hệ thống máy sấy, dây chuyền sơ chế, xây dựng liên kết tiêu thụ với doanh nghiệp dược phẩm trong và ngoài nước. Với hơn 60 thành viên, tạo việc làm thường xuyên cho khoảng 100 lao động địa phương, thu nhập ổn định 4 - 6 triệu đồng/tháng, hợp tác xã như một chiếc cầu nối giữa nông dân và thị trường, giữa cây trồng truyền thống và nền nông nghiệp hàng hóa hiện đại.

Nếu Nàn Ma là thủ phủ dược liệu, thì xã Xín Mần lại níu chân du khách và người tiêu dùng bằng những gốc chè Shan Tuyết cổ thụ. Trước đây, cây chè tuy đã bén rễ lâu đời trên mảnh đất này nhưng vẫn chỉ là sản phẩm thô sơ, bán tươi với giá rẻ mạt cho thương lái. Nhưng từ năm 2020, một cuộc cách mạng nhỏ âm thầm nảy mầm khi Hợp tác xã Chè Shan Tuyết Xín Mần được thành lập.

Ông Vàng Seo Chứ, Giám đốc Hợp tác xã kể về hành trình vực dậy chè cổ bằng một ánh mắt sáng rực hy vọng: “Chúng tôi sản xuất theo quy trình VietGAP, áp dụng máy móc vào chế biến và đóng gói. Bây giờ chè của Xín Mần đã đến được Nhật Bản, EU”.

Không chỉ dừng lại ở con số hơn 3 tỷ đồng doanh thu từ 20 tấn chè khô mỗi năm, hợp tác xã còn tạo dựng được một mô hình du lịch cộng đồng kết hợp: tham quan đồi chè, trải nghiệm thu hái và quy trình sản xuất. Những người trẻ tưởng chừng đã rời bản giờ quay về làm việc trong mô hình chè, vừa giữ gìn di sản, vừa viết tiếp giấc mơ khởi nghiệp tại chính quê hương mình.

Áp dụng máy móc vào chế biến chè Shan Tuyết cổ thụ tại Xín Mần. Ảnh: Phi Long

Trái ngọt từ những mùa thay đổi

Ở những xã khác như Bản Díu, Tả Nhìu, Nấm Dẩn, làn gió chuyển đổi cơ cấu cây trồng tiếp tục thổi tới. Những triền núi trước đây từng là nương ngô giờ đây là vườn mận hậu, lê xanh, đào phai trĩu quả.

Tại xã Tả Nhìu, Hợp tác xã Nông nghiệp tổng hợp Tả Nhìu nổi bật lên như một điểm sáng. Họ mạnh dạn chuyển 20ha đất trồng ngô kém hiệu quả sang trồng mận và lê. Cùng với cỏ ngọt và rau trái vụ, mô hình xen canh giúp bà con “trúng mùa, được giá”, đồng thời học cách sản xuất sạch và an toàn.

Một thành viên hợp tác xã chia sẻ, thu nhập bình quân từ cây ăn quả giờ đạt 120 - 150 triệu đồng/ha/năm. Quan trọng hơn, Tả Nhìu đang nỗ lực hoàn thiện chỉ dẫn địa lý cho mận, một bước đi chiến lược để xây dựng thương hiệu vùng trồng.

Không chỉ sản xuất, hợp tác xã còn liên kết với các đơn vị vận tải, thương mại điện tử để đưa mận, lê lên các sàn thương mại điện tử như Postmart, Voso… Người tiêu dùng thành thị bây giờ chỉ cần vài cú click là có thể thưởng thức hương vị của vùng cao Xín Mần, trong khi người nông dân vùng núi lần đầu tiên “bán hàng online”.

Sự chuyển mình mạnh mẽ ấy không thể chỉ đến từ nỗ lực tự thân. Hậu thuẫn phía sau là hàng loạt chính sách của tỉnh Hà Giang, các chương trình hỗ trợ sản xuất như 135, 30a, xây dựng nông thôn mới… với sự đồng hành sát sao của các sở ngành liên quan.

Sản phẩm nông nghiệp của bà con Xín Mần được chứng nhận OCOP. Ảnh: Phi Long

Họ không chỉ hỗ trợ thành lập hợp tác xã mà còn tư vấn xây dựng phương án kinh doanh, định hướng thị trường, cấp thiết bị sản xuất như máy sấy dược liệu, máy sao chè, máy đóng gói. Hợp tác xã Nàn Ma, Xín Mần hay Tả Nhìu đều từng bước được nâng cấp từ mô hình sản xuất manh mún lên bài bản và có định hướng rõ ràng.

Song hành cùng đó là các chương trình giúp hợp tác xã đăng ký sản phẩm OCOP, xây dựng mã QR, tem nhãn, truy xuất nguồn gốc, đưa sản phẩm lên sàn thương mại điện tử. Đặc biệt, các sản phẩm như chè Shan Tuyết và dược liệu Nàn Ma đang hướng tới chứng nhận OCOP 3 sao trở lên, một dấu ấn chất lượng giữa thị trường cạnh tranh khốc liệt.

Có một điều đặc biệt ở Xín Mần: đổi thay không chỉ đến từ cây trồng, mà đến từ chính tư duy sản xuất. Từ chỗ quen làm tự cung tự cấp, người dân đồng bào dân tộc nơi đây nhất là lớp trẻ, nay đã biết liên kết, nghĩ đến thị trường, đến thương hiệu và giá trị gia tăng.

Họ học làm nông theo chuẩn VietGAP, hữu cơ, học về marketing số, bán hàng online, dùng máy móc thay sức người. Câu chuyện làm nông giờ không còn là “cày sâu cuốc bẫm” mà là kinh tế nông nghiệp hiện đại, với hợp tác xã làm trung tâm, và thị trường làm đích đến.

Tất nhiên, không có hành trình nào bằng phẳng. Xín Mần vẫn đối mặt với những “con dốc” từ hạ tầng giao thông chưa đồng bộ, thiếu chế biến sâu, năng lực quản trị hợp tác xã còn chênh lệch, cho đến việc xây dựng thương hiệu vẫn trong giai đoạn đầu.

Nhưng có một thứ đã được nhóm lên và giữ vững đó là “lửa” trong lòng người dân. Và với ngọn lửa đó, cộng thêm những chính sách đúng đắn, sự hỗ trợ đồng hành lâu dài, Xín Mần hoàn toàn có thể vươn mình trở thành vùng sản xuất nông nghiệp hàng hóa đặc sản mang tầm khu vực.